Rodzina w tradycji hinduistycznej jest społecznością połączoną, do której należą wszyscy męscy członkowie czterech żyjących pokoleń oraz trzy generacje przodków. Zmarłych z żyjącymi łączą więzy krwi, a także rytuały ofiarne. Z kolei umocnieniem wartości rodzinnych, a zarazem pielęgnowaniem jej tradycji jest wspólne zamieszkiwanie rodziny połączonej lub wielopokoleniowej.

Niewątpliwie taki model społeczności połączonej więzami krwi jest dobrym wzorem życia. Młodzi członkowie grupy mogą korzystać z doświadczeń starszych, natomiast seniorzy mają zapewnianą opiekę młodzieży. Jednak w dużej społeczności może dochodzić również do konfliktów oraz chęci zdobycia dominacji nad innymi członkami rodziny. Coraz częściej w Indiach zdarzają się procesy sądowe właśnie ze względu na ograniczenia panujące w rodzinach połączonych⁶⁴.

Zwierzchnikiem zarządzającym sprawami społeczności rodzinnej jest starszy mężczyzna, który reprezentuje swoich krewnych wobec prawa oraz społeczności. Rodzina hinduska posiada ustrój hierarchiczny, a wewnętrzne relacje uzależnione są od płci oraz wieku.

Podobnie jak w kulturze muzułmańskiej, również w hinduizmie praktykowany jest rozdział płci we wzajemnych kontaktach⁶⁵.

Zgodnie z etyką hinduizmu celem zawierania małżeństw jest podtrzymanie społeczeństwa, wzajemna opieka małżonków i wydawanie na świat potomstwa. Według świętych pism religijnych obowiązkiem żony jest oddanie i służba mężowi, a męża – opieka oraz ochrona żony. Dzieci natomiast są zobowiązane służyć, a także szanować rodziców. Ponadto dzieci winny szczególną opieką otaczać rodziców w ich starości. Hinduizm zakazuje małżeństw między członkami rożnych warn i uważa je za degenerację społeczną.

4.1. Planowanie rodziny

Spłodzenie oraz wychowanie potomka jest podstawowym zadaniem żony i męża w tradycji hinduskiej. Każde kolejne pokolenie staje się przyszłością całego społeczeństwa, zaś służba życiu stanowi centralny aspekt dharmy. Teksty religijne nakazują współżycie seksualne, bowiem prokreacja jest obowiązkiem małżonków. Dlatego w hinduskim rozumieniu planowanie rodziny oznacza poszukiwanie sposobów na zwiększenie płodności kobiety⁶⁶.

Prawo religijne uznaje aborcję oraz sztuczne poronienie za ciężką zbrodnię, chociaż Indie – jako państwo świeckie – nie zakazują ich stosowania. Również stosowanie środków antykoncepcyjnych jest piętnowane⁶⁷. Ze względu na religijne potępienie aborcji stosowane były różne kary za dokonanie tego czynu. Uważano, że dokonanie aborcji na dziecku służącej jest mniejszą zbrodnią, niż na dziecku z prawego łoża. Zawsze jednak kobieta dokonująca aborcji swojego dziecka uważana była za zbrodniarkę. Społeczeństwo traktowało taką osobę jak nieczystą oraz przynoszącą nieszczęście. W niektórych grupach społecznych zalecano nawet wypędzenie takiej kobiety.

Obecnie z różnych względów dopuszcza się niektóre formy kontroli urodzin⁶⁸. Rozwój medycyny sprawił, że uczeni hinduscy rozważają legalność oraz dopuszczalność niektórych badań prenatalnych, w tym wczesne określenie płci dziecka. Problem ten jest dyskutowany ze względu na tradycyjny hinduski pogląd, który głosi, że kobieta znaczy mniej niż mężczyzna. Dlatego istnieje obawa usuwania żeńskich płodów.

Taka praktyka nie należy jednak do treści wiary hinduskiej i jest barbarzyństwem. Z zagrożeniem tym wiąże się również inny istotny element religijności hindusów. Małżeństwo powinno posiadać męskiego potomka, ponieważ tylko syn może odprawić rytuały pogrzebowe za zmarłego ojca⁶⁹.

4.2. Dzieci

Dzieci w rodzinach hinduskich są traktowane dobrze i pobłażliwie, a nawet bywają rozpieszczane, aczkolwiek niemal od samego początku życia dzieci uczone są angażowania się w pomoc rodzinie.

Popularne przysłowie uczy, że syna winno się przez pierwsze pięć lat jego życia traktować jak króla, przez następne dziesięć jak niewolnika, a później jak przyjaciela. Przysłowie to najlepiej obrazuje pozycję syna, a później mężczyzny w społeczności hinduskiej. Synowie, od samego początku, są z wielu powodów ważniejsi niż córki. Córka często kojarzy się z problemami finansowymi, bowiem jej zamążpójście będzie wymagało posagu. Poza tym odejdzie z rodzinnego domu i będzie wspierać swoją pracą inną rodzinę, a także rodzić dzieci rodzinie męża. Syn natomiast jest przede wszystkim kontynuatorem linii swojego rodu, a także posiada udział we własności.

W Indiach dziedziczenie przechodzi po linii męskiej, a więc z ojca na syna. Mężczyzna przejmuje prawa oraz obowiązki w rodzinie, łącznie ze sprawowaniem rytuałów pogrzebowych⁷⁰.

Mimo znacznej różnicy w statusie dziewczynki oraz chłopca, hinduizm praktykuje wiele obrzędów, a także rytuałów mających na celu zapewnienie pomyślnego przebiegu ciąży i urodzenia dziecka.

Gdy kobieta dowie się, że oczekuje dziecka, udaje się do świątyni, aby złożyć ofiarę. Rozpoczynają się również wówczas rytuały towarzyszące całemu okresowi ciąży, które zgodnie z wierzeniami ustrzegą matkę i dziecko przed tzw. złym spojrzeniem. Jednym ze sposobów uniknięcia nieszczęścia jest nacieranie brzucha ciężarnej kobiety ryżem i imbirem. Można również stosować różne amulety, talizmany i zaklęcia⁷¹.

4.2.1. Narodziny

Pierwszy obrzęd religijny odprawiany jest od razu po urodzeniu. Nazwany został dźatakarman i jest powitaniem nowej osoby w rodzinie. Wówczas ojciec kładzie rękę na główce dziecka i prosi o długie życie oraz o mądrość. W niektórych regionach na języku noworodka wypisuje się piórem nasyconym miodem lub masłem świętą sylabę „om”⁷², uważaną za „sylabę-nasienie” i dźwięk powstania wszechświata oraz tożsamą z osobą Wisznu. Dźwięk „om” stanowi fundament wszystkich hymnów wedyjskich. Ze względu na świętość tej sylaby najczęściej wymawia się ją samą⁷³.

4.2.2. Nadanie imienia oraz zaprzestanie karmienia piersią

Zgodnie z wierzeniami hinduizmu z każdym etapem życia związane są uroczystości religijne. Pierwsza uroczystość odbywa się jedenastego lub dwunastego dnia po urodzeniu – jest to ceremonia nadania imienia noworodkowi⁷⁴.

Wyboru imienia dokonują rodzice z przedstawionej przez astrologów listy. Wybrane imię powinno wskazywać na kastę, zawierać imię Boga oraz odnosić się do gwiazdy dziecka. Podczas ceremonii obecny jest brahmin, który odprawia pudźę. Natomiast ojciec trzykrotnie szepce imię do prawego ucha dziecka⁷⁵. Około szóstego miesiąca życia odbywa się ceremonia zaprzestania karmienia dziecka piersią. Wówczas świętowane jest spożycie przez dziecko pierwszego stałego posiłku, którym najczęściej jest ryż ofiarny. Uroczystość ta jest sprawowana w świątyni, co w sposób szczególny podkreśla jej religijny oraz wyjątkowy charakter⁷⁶.

4.2.3. Założenie „świętego sznura”

Ważną uroczystością religijną jest ceremonia założenia „świętego sznura” zwana upanajana. Oznacza ona wejście w dorosłość i przeznaczona jest dla chłopców z wyższych trzech kast. Dla chłopców z kasty brahminów obchodzona jest w wieku ośmiu lat, natomiast dla synów z kast kszatrijów i wajśjów w wieku jedenastu lat.

Wyjątkowość ceremonii podkreśla całkowita cisza podczas obrzędu, zaś otrzymanie świętego sznura oznacza ponowne, prawdziwe narodziny⁷⁷.

Święty sznur, nazywany jadźńopawita, składa się z trzech pasm, które symbolizują obowiązki: 1) czczenia Boga zaopatrującego człowieka we wszystko, co potrzebne do życia; 2) miłości i szacunku do rodziców oraz 3) posłuszeństwo wobec pobożnych nauczycieli. „Podwójnie urodzony” powinien nosić sznur przez całe życie⁷⁸.

Następnego dnia chłopiec po raz ostatni je razem z matką; posiłek ten jest celebrowany w uroczysty i podniosły sposób. Od tej chwili będzie spożywał posiłki tylko wśród mężczyzn. Kolejnym etapem ceremonii upanajana jest dostąpienie do wtajemniczenia. Nauczyciel przekazuje swojemu uczniowi świętą formułę, zwaną mantra gajatri, którą uczeń będzie miał obowiązek codziennie recytować. Mantra brzmi: „Przyjmijmy wspaniałe światło boga Sawitara. Niechaj oświeci on nasze myśli”⁷⁹. Obrzędy kończą się złożeniem przysięgi; uczeń wyciąga rękę nad świętym ogniem i mówi: „Niechaj Agni (bóg ognia) mnie chroni i mi pomaga, niech Saraswati (bogini mądrości) da mi rozum i niech Surja (słońce) da mi światło”⁸⁰.

W ten sposób chłopiec wstępuje w pierwszy etap życia, zostając uczniem brahmińskim. Od tej chwili, będąc brahmaczarinem, będzie uczył się od swojego mistrza i guru wed tekstów prawa⁸¹.

W wyborze odpowiedniego czasu na upanajanę pomaga astrolog. Podczas nauki mistrza i ucznia łączyć będzie szczególna więź, porównywalna do więzi pępowiny w łonie matki. Hinduizm wyjaśnia ową więź poprzez porównanie, jak przez pępowinę dziecko otrzymuje pokarm dla ciała, tak od guru uczeń otrzymuje pokarm duchowy⁸². Jednak dziś niewielu hinduskich chłopców przechodzi przez ten etap życia. Student powinien trwać w czystości seksualnej podczas nauki⁸³.

4.2.4. Powinności dzieci

W wieku około 20 lat nauka zostaje zakończona. Mężczyzna jest gotowy do założenia rodziny i wykonywania zawodu. Od tej chwili będzie robił wszystko, aby przyczyniać się do dobrobytu swojej rodziny oraz społeczności. Ponadto zadaniem syna jest zapewnienie ciągłości rodu. Wreszcie na synu spoczywa obowiązek przejęcia funkcji zwierzchnika rodziny, gdy ojciec osiągnie trzeci etap życia⁸⁴.

_____________________________ 

64 Zob. R. Tannahill, Historia seksu..., dz. cyt., s. 217-218.

65 Zob. W. Menski, Hinduizm..., dz. cyt., s. 52.

66 Tamże, s. 50.

67 Zob. hasło Planowanie rodziny, [w:] M. Klöcker, M. i U. Tworuschka, Etyka..., dz. cyt., s. 62.

68 Indie liczą 900 mln ludności, roczny przyrost naturalny netto wynosi 17 mln. Mimo tego Indie nie są przeludnione, a kraj mógłby wykarmić znacznie więcej mieszkańców. Jednak w Indiach istnieje problem ubóstwa i biedy, zwłaszcza na wsi oraz w slumsach wielkich miast. Zob. W. Menski, Hinduizm..., dz. cyt., s. 92.

69 Zob. hasło Planowanie rodziny..., dz. cyt., s. 62.

70 Zob. W. Menski, Hinduizm..., dz. cyt., s. 50-51.

71 Zob. M. i U. Tworuschka, Hinduizm..., dz. cyt., s. 42-43.

72 Zob. hasło Przełomowe momenty życia..., dz. cyt., s. 106.

73 Por. hasło Mantra Om, www.sathyasai.org.pl/nauki.php?tekst=t2.10.1 [dostęp: 22.07.2009].

74 Zob. M. Mejor, Hinduizm. Święta na drodze życia..., dz. cyt., s. 91.

75 Zob. hasło Przełomowe momenty życia..., dz. cyt., s. 106-107.

76 Zob. M. Mejor, Hinduizm. Święta na drodze życia..., dz. cyt., s. 91.

77 Tamże, s. 92.

78 Zob. M. i U. Tworuschka, Hinduizm..., dz. cyt., s. 43-45.

79 Tamże, s. 45.

80 Tamże, s. 43.

81 Zob. R. Tannahill, Historia seksu..., dz. cyt., s. 218.

82 Zob. M. i U. Tworuschka, Hinduizm..., dz. cyt., s. 43.

83 Zob. W. Menski, Hinduizm..., dz. cyt., s. 44.

84 Zob. R. Tannahill, Historia seksu..., dz. cyt., s. 219-220.